Biostymulacja laserowa w fizjoterapii
Leczenie światłem laserowym już od dawna jest wykorzystywane w fizjoterapii i jest ważnym uzupełnieniem innych metod leczniczych stosowanych w gabinetach fizjoterapii. Mówimy tu o tzw. laserach niskoenergetycznych (LLLT), których energia jest na tyle niska, że nie wywołuje destrukcji tkanek i na tyle wysoka (>1 mW), że jest w stanie wpływać na aktywność biologiczną tkanek, wspomagać ich regenerację i hamować stany chorobowe. Celem artykułu jest skrótowe wyjaśnienie efektów biologicznych zachodzących w tkankach pod wpływem światła laserowego działającego w bliskiej podczerwieni oraz przedstawienie kilka konkretnych rozwiązań stosowanych na rynku.
Mechanizm leżący u podstaw leczniczego oddziaływania światła lasera LLLT na komórki nie jest do końca zbadany. W odróżnieniu od innych metod naświetlania zwykłym światłem podczerwieni, np. za pomocą lampy Sollux, gdzie efekt leczniczy jest związany z tzw. rozgrzewaniem tkanek (energia fotonów jest zamieniana na ciepło), w przypadku naświetlania koherentnym, monochromatycznym i dobrze skolimowanym światłem laserowym, energia fotonów jest odpowiedzialna za różne efekty o charakterze fotochemicznym, fotofizycznym i fotobiologicznym, a efekt termalny ma tu minimalne znaczenie.
Efekty te występują na poziomie molekularnym, komórkowym i tkankowym, a terapia laserem okazała się szczególnie skuteczna w leczeniu stanów zapalnych mięśni oraz stawów, przyczynia się do ograniczenia dolegliwości bólowych i sprzyja procesom gojenia tkanek. Ponadto, laseroterapia sprawdza się w leczeniu stanów zapalnych skóry a także w zabiegach poprawy urody skóry.
Wszystkie wspomniane wyżej zalety stosowania światła laserowego są następstwem różnych wspierających się nawzajem efektów leczniczych, które można skategoryzować w sposób opisany poniżej.
Efekt #1. Biostymulacja procesów gojenia
Światło lasera przyspiesza różne procesy naprawcze. Stymuluje mitochondria komórkowe i przyspiesza produkcję ATP. Większa produkcja ATP dostarcza komórkom energii, co oznacza, że komórki, które zostały uszkodzone z uwagi na stan zapalny, czy urazowy, zaczynają ponownie wykonywać swoje fizjologiczne funkcje. Światło lasera stymuluje odradzanie się komórek (proliferacja), doprowadza do rozwoju fibroblastów, syntezy kolagenu i lepszego wnikania leukocytów. W konsekwencji, przyspieszeniu podlegają procesy gojenia. Dochodzi również do szybszej regeneracji tkanki nabłonkowej (epitelializacja), co przyspiesza bliznowacenie ran (w tym owrzodzeń) i zmniejsza ryzyko infekcji.
Efekt #2. Lepsze mikrokrążenie
Laseroterapia wykazuje działanie wysoce naczyniowoczynne za sprawą mikrocyrkulacji. Aktywacja mikrokrążenia sprzyja większemu zaopatrzeniu komórek w środki odżywcze, lepszemu odprowadzeniu z tkanek produktów przemiany materii oraz większej resorpcji obrzęku i wysięku. Mikrokrążenie skraca czas niedokrwienia tkanek, dzięki czemu skraca się czas leczenia stanu chorobowego. Szybciej zanikają stany obrzękowe.
Efekt #3. Działanie przeciwzapalne
Stan zapalny jest nadmierną reakcją obronno-naprawczą organizmu w odpowiedzi na uszkodzenie tkanek. Proces tej reakcji jest dość skomplikowany i łączy ze sobą różne wzajemne reakcje występujące na poziomie komórkowym i naczyniowym, czego symptomem są m.in. obrzęk, ból a także ograniczenie bądź utrata funkcjonalności ruchowej jakiegoś narządu. Światło lasera odgrywa tu rolę pośredniczącą, hamuje przebieg wspomnianego procesu, dzięki czemu szybciej się kończy i szybciej zanikają towarzyszące mu niekorzystne symptomy.
Efekt #4. Działanie przeciwbólowe (analgetyczne)
Działanie światła laserowego ogranicza produkcję biomediatorów odpowiedzialnych za przekazywanie sygnałów bólowych w systemie nerwowym, co w połączeniu z jednoczesnym uwalnianiem substancji odpowiedzialnych za hamowanie bólu, przynosi efekt przeciwbólowy, który dodatkowo jest wspomagany efektem przeciwzapalnym.
Rozwiązania
Lasery stosowane do celów biostymulacyjnych wykorzystują wiązkę laserową o długości od 800 do 900 nm, gdyż dla tych długości można uzyskać stosunkowo największą głębokość penetracji tkanek (do kilkudziesięciu milimetrów) przy minimalnych efektach cieplnych. Na rynku najczęściej można spotkać diodowe lasery półprzewodnikowe (w oparciu o AlGaAs) emitujące wiązkę o długości 808 nm.
Zdecydowana większość urządzeń do laseroterapii, to urządzenia stacjonarne, gdzie zabieg musi być wykonywany przez fizjoterapeutę z użyciem specjalnej sondy laserowej.
Jednym z nich jest laser Physiolaser 1000 włoskiej firmy Globus o dość dobrych możliwościach w stosunku do ceny (dostępna jest też bardziej ekonomiczna wersja - Physiolaser 500).
Oprócz licznych gotowych protokołów zabiegowych dedykowanych zarówno do celów medycznych jak i do zabiegów poprawy urody skóry, Physiolaser 1000 posiada możliwość definiowania własnych programów z szerokim zakresem parametrów. Physiolaser 1000 emituje światło o mocy 1000 mW (w trybie ciągłym lub impulsowym), co pozwala na emisję energii o wielkości maksymalnej 60 J/min przy maksymalnej wielkości plamki 1 cm2. Jest to urządzenie laserowe klasy 4, którego eksploatacja wymaga zachowania szczególnych norm bezpieczeństwa.
Na rynku dostępne są również lasery biostymulacyjne, które mogą być stosowane w sposób bezpieczny przez użytkowników indywidualnych. Szczególnie interesującym rozwiązaniem jest laser B-Cure Sport Pro izraelskiej firmy Erica Carmel, dedykowany przede wszystkim dla klubów sportowych oraz do indywidualnego stosowania przez zawodowych sportowców. Jak na urządzenie laserowe klasy 1, emituje on wiązkę o stosunkowo dużej mocy 250 mW, ale w formie krótkich impulsów w cyklu pracy 33%, co zapewnia bezpieczną emisję energii na poziomie 5 J/min przy przy dość szerokiej plamce o powierzchni plamki 4,5 cm2. Wysoka częstotliwość impulsów rzędu 13 kHz zapewnia stosunkowo głęboką penetrację tkanki.
Jest też dostępna klasyczna i jeszcze bardziej bezpieczna wersja lasera B-Cure o mocy 250 mW, ale z cyklem pracy 25%, co pozwala na emisję energii rzędu 3,75 J/min. Chociaż jest to poziom energii dużo niższy w porównaniu z urządzeniami spotykanymi w profesjonalnych gabinetach, to jednak laser B-Cure może być dzięki temu bez specjalnych ograniczeń stosowany w każdym domu. Nie wymaga stosowania okularów ochronnych.
Więcej informacji na temat parametrów wiązki laserowej stosowanych w laseroterapii znajduje się w artykule: "Skuteczna dawka energii w laseroterapii".