Poniżej przedstawiono najważniejsze cechy przeciwbólowych aparatów TENS, które należy wziąć pod uwagę przy zakupie i stosowaniu.

Parametry elektrostymulacji

Istotą działania metody TENS jest ograniczenie odczuwania przez nasz organizm dolegliwości bólowych. TENS oddziałuje na komórki czuciowe i organizm z czasem przyzwyczaja się do bodźca (habituacja), co sprawia, że efektywność stymulacji zmniejsza się. Z tego względu, bardzo ważną cechą urządzenia do stymulacji TENS jest możliwość różnicowania impulsów elektrycznych dochodzących do skóry. Ma to znaczenie szczególnie przy długotrwałej terapii.

Dobry aparat TENS powinien posiadać różne możliwości zmiany charakteru impulsów. Najprostszym sposobem osiągania tego jest zmiana dwóch zasadniczych parametrów impulsu: częstotliwości lub szerokości impulsu. Różnie to jest rozwiązane w różnych aparatach. W jednych modelach, parametry te można zmieniać ręcznie, a w innych wystarczy wybrać inny program, gdzie parametry są już ustalone na sztywno.

Producenci oferują tu jeszcze jedną bardzo cenną funkcję, jaką jest tzw. modulacja parametrów, czyli automatyczna zmiana podczas zabiegu określonych parametrów impulsu zgodnie z jakąś regułą, zwykle zmiana częstotliwości, szerokości i amplitudy impulsów w jakimś zakresie.

Również „wypuszczanie” przez urządzenie impulsów seriami, tzw. uderzeniami (burst) pozwala na różnicowanie charakteru odczuwania impulsów. Oprócz częstotliwości impulsów w danej serii dochodzi tu jeszcze częstotliwość pojawiania się samych serii (częstotliwość uderzeń).

Niektóre aparaty mają gotowe programy na konkretne schorzenia, do czego trzeba podejść jednak z pewną rezerwą. Chociaż pewne kategorie bólu wykazują większą wrażliwość na określony typ impulsów, co warto brać pod uwagę, ale w terapii nastawionej na dłuższy okres czasu dużo bardziej istotna jest możliwość swobodnego i samodzielnego różnicowania parametrów.

Rodzaj elektrod

Elektrody są elementem eksploatacyjnym i należy je okresowo wymieniać. Domowe aparaty do elektrostymulacji wykorzystują przede wszystkim elektrody naklejane na skórę. Są to elektrody samoprzylepne ze specjalnym żelem przewodzącym, co gwarantuje najlepsze warunki dobrego kontaktowania ze skórą i efektywnego zabiegu.

Najbardziej popularny rozmiar elektrod, to 5×5 cm i w typowym zestawie urządzenia TENS znajduje się na ogół jeden komplet 4 elektrod o rozmiarze 5×5 cm. Cały komplet wystarcza na ok. 25-30 aplikacji, po czym powinien zostać wymieniony na nowy. Dokupując kolejne komplety elektrod, warto sprawdzić elektrody od większym rozmiarze, np. 5×9 cm. Większa elektroda obejmuje większy zakres nerwów sensorycznych dochodzących do kręgosłupa, co może zwiększyć skuteczność terapii.

Kolejną kwestią jest rodzaj połączenia elektrod. Na rynku spotykane są dwa standardy połączeń:

• pin 2mm –  z elektrody wychodzi krótki przewód (tzw. „pig tail”) zakończony długim gniazdem, do którego należy wetknąć wtyczkę szpilkową od przewodu doprowadzającego prąd.
• Snap – na środku elektrody znajduje się łącze na zatrzask, do którego podpinamy przewód prądowy (na „klik”).

Dominującym standardem jest zdecydowanie pin 2mm i w tym standardzie można znaleźć największy wybór różnych rodzajów elektrod, o różnym kształcie i rozmiarach. Dotyczy to zarówno elektrod samoprzylepnych jak i tekstylnych (przewodzące prąd rękawice, skarpety, opaski itp.), czy też pasów lędźwiowych do elektrostymulacji.

Elektrody pin 2mm posiadają też dużo niższą cenę, dlatego jeżeli zamierzamy często korzystać z terapii TENS i do tego z możliwością stosowania wielu różnych kształtów i rodzajów elektrod, to warto wybrać aparat z przewodami standardu pin 2mm. Co prawda w ofercie niektórych sklepów można znaleźć adaptery (przejściówki) pin/snap, ale dotyczą one wyłącznie możliwości podłączenia elektrod SNAP do przewodów pin 2mm.

Mając aparat z łączem Snap nie będziemy mogli zastosować elektrod pin 2mm. Podobny problem dotyczy również różnych tanich aparatów, gdzie producent przewidział tylko swój własny standard połączeń z elektrodami, co skazuje użytkownika na zakup elektrod tylko jednego producenta, co jak można się można domyślić jest też rozwiązaniem na dłuższą metę droższym.

Liczba kanałów

Jeden kanał stymulacji oznacza jeden obwód elektryczny, przez który przepływa prąd. Kanał składa się z dwóch elektrod. Dwa kanały (w sumie 4 elektrody) pozwalają na stymulację w tym samym czasie dwóch niezależnych obszarów, co zwiększa efektywność stymulacji. Oba kanały wysyłają wtedy ten sam rodzaj impulsów, czyli ustawienie parametrów na urządzeniu odnosi się do obu kanałów. W poszczególnych kanałach można zróżnicować co najwyżej intensywność stymulacji (amplitudę prądu). Dwa kanały stymulacji są zupełnie wystarczające do uzyskania wymaganej skuteczności terapii.

Komfort elektrostymulacji

Producenci elektrostymulatorów oferują różne udogodnienia, które mają wpływ na komfort stymulacji i wygodę użytkowania. Udogodnienia te nie są jakimiś kluczowymi cechami danego urządzenia, ale u niektórych użytkowników mogą okazać się przydatne. Poniżej znajdują się najważniejsze z nich:

• Kontrola intensywności – funkcja zapewniająca ciągłość odczuwania stymulacji przy zmianie jakości połączenia pomiędzy elektrodami a skórą. Chroni np. przed przed uczuciem „szoku” elektrycznego, który może niekiedy wystąpić. Chociaż elektrostymulacja TENS wykorzystuje dość niskie natężenia prądów, to u osób szczególnie wrażliwych na prąd elektryczny funkcja ta może okazać się przydatna. UWAGA: Aparaty oferujące tzw. funkcję kontroli komfortu mocy mogą nie sprawdzić się jednak przy stosowaniu bardzo dużych elektrod, np. pasów do elektrostymulacji.
• Alarm elektrod – funkcja, która kontroluje właściwe kontaktowanie na wszystkich elektrodach. Gdy elektroda z jakiegoś powodu źle przylega do skóry lub gdy nastąpiło rozłączenie obwodu elektrycznego, wtedy urządzenia odcina dopływ prądu i wyświetla na ekranie odpowiedni komunikat.
• Dziennik użycia – funkcja zliczająca całkowity czas efektywnej stymulacji od początku rozpoczęcia terapii. Niekiedy pamiętana jest też średnia moc impulsów stosowana podczas całego okresu. Dziennik użycia może być czasami przydatny np. dla lekarza w celu skontrolowania faktu prawidłowego używania urządzenia podczas terapii.
• Pamięć ostatnich ustawień – pozwala na przyjęcie takich ustawień parametrów (lub programu) po włączeniu urządzenia, jakie były zastosowane przy ostatnim użyciu. Większość aparatów posiada tą funkcję, ale niektóre modele biorą pod uwagę również intensywność stymulacji. Po włączeniu, urządzenie automatycznie stopniowo zwiększa moc sygnału do poziomu 50-75% mocy, jaka była stosowana ostatnim razem.
• Zasilanie z sieci – większość podręcznych aparatów jest zasilana z baterii lub ładowalnych akumulatorków. Przy długim stosowaniu stymulacji TENS, warto rozważyć zakup aparatu, który może być stale podłączony do zasilacza sieciowego i nie będzie wymagał częstej wymiany baterii lub doładowania akumulatorów.

Elektrostymulatory specjalizowane

Chociaż każdy aparat TENS posiada zastosowanie uniwersalne i da się zastosować w większości terapii leczenia bólu, to istnieją przypadki, gdzie warto zaopatrzyć się w urządzenie specjalizowane do określonego rodzaju bólu. Nie trzeba się wówczas martwić wyborem, czy odpowiednim ustawieniem programu. Również budowa takiego aparatu jest dostosowana do okoliczności stosowania. Można tu wyróżnić dwa rodzaje takich aparatów:

• aparat TENS na bóle porodowe
• aparat TENS na bóle miesiączkowe

Elektrostymulatory wielofunkcyjne

Istnieje wiele modeli elektrostymulatorów, gdzie stymulacja TENS jest tylko jednym z rodzajów stymulacji do wyboru. Najczęściej spotyka się tu aparaty oferujące dwa rodzaje stymulacji TENS+EMS, gdzie EMS oznacza elektrostymulację nerwowo-mięśniową. Warto rozważyć zatem zakup aparatu bardziej wszechstronnego, który będzie wykorzystywany nie tylko do uśmierzania bólu albo który pozwoli na ograniczenie dolegliwości bólowych niekoniecznie za pomocą tylko stymulacji TENS.

Wartym polecenia jest tutaj wielofunkcyjny elektrostymulator FlexiStim, który oferuje aż cztery rodzaje stymulacji, oprócz TENS i EMS jeszcze dodatkowo mikroprądy oraz prądy interferencyjne.

Polecamy artykuł:

• Jaki wybrać elektrostymulator? – praktyczny poradnik.

Terapia mikroprądami (MET) zdobywa coraz większą popularność w leczeniu bólów ostrych i przewlekłych, w leczeniu stanów zapalnych i pourazowych. Badania potwierdziły wiele korzyści ze stosowania terapii mikroprądami, wykraczające poza działanie typowo przeciwbólowe. Mikroprądy przyspieszają procesy regeneracji tkanek, czas leczenia ran i zrostu kości. Pozwalają na zwiększenie zakresu ruchu i zmniejszenie obrzęków.

Lecznicze działanie mikroprądów ma bardzo szerokie zastosowanie i zostało potwierdzone licznymi badaniami klinicznymi, chociaż natura tego działania nie została jeszcze do końca zbadana.
Terapia mikroprądami znana jest też pod innymi nazwami, np. elektrostymulacja prądem mikroamperowym, czy stymulacja podprogowa (ang. – Subliminal Stimulation).

Terapia MET najczęściej bywa porównywana z terapią przeciwbólową TENS, przy czym w wielu przypadkach terapia MET wykazuje działanie nawet bardziej efektywne, a efekt przeciwbólowy może się utrzymywać od 8 godzin nawet do kilku tygodni!

Czym są mikroprądy?

Jak działają mikroprądy?

Korzyści działania mikroprądów wynikają z ich stymulującego wpływu na procesy fizjologiczne, które zachodzą na poziomie komórkowym. Mikroprądy przywracają równowagę elektryczną i chemiczną uszkodzonych komórek. Przede wszystkim zwiększają produkcję ATP (Adenozyno-3-Fosforanu), który jest nośnikiem energii w metabolizmie komórkowym. Zwiększają syntezę protein i transport aminokwasów do komórek. Wszystko to przyczynia się do pobudzenia procesów naprawy, a dodatkowo, przyspieszony metabolizm sprzyja oczyszczaniu się organizmu z toksyn i innych szkodliwych substancji, które są także odpowiedzialne za ból.
Innym zjawiskiem zachodzącym podczas stosowania mikroprądów jest pobudzenie ruchu jonów, dzięki czemu łatwiej mogą one wniknąć do chorych tkanek, które w wyniku zmian chorobowych zwykle wykazują większy opór elektryczny względem otoczenia.

Mikroprądy są katalizatorem inicjującym różne reakcje chemiczne i elektryczne, które są niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów gojenia organizmu. Wyzwalają mechanizmy regeneracji i wzmocnienia tkanek, które ulegały uszkodzeniu przez lata, np. zwłóknieniu. Co istotne, efekty lecznicze występują dość szybko przy praktycznie znikomych efektach niepożądanych.

Częstotliwość mikroprądów

Kluczowym czynnikiem skuteczności leczniczego działania mikroprądów jest właściwy dobór częstotliwości impulsów mikroprądowych (Frequency Specific Microcurrent – FSM). Każda komórka, tkanka, czy gruczoł posiada charakterystyczną dla siebie częstotliwość rezonansową, przy której występuje najwyższa aktywność korzystnych przemian, a produkcja ATP może się zwiększyć nawet o 500%. Przykładowo, częstotliwość użyteczna w początkowych objawach półpaśca (przeciwdziałanie bólowi i pękaniu pęcherzyków) nie będzie skuteczna np. przy opryszczce.

Reakcja komórek na określoną częstotliwość jest natychmiastowa i obejmuje różne zjawiska. Określenie tej częstotliwości nie jest jednak łatwe i można to traktować jako znaczącą trudność podczas stosowania mikroprądów. Jednym z rozwiązań tego problemu jest częste różnicowanie parametrów sygnału, w szczególności zmiana stosowanej częstotliwości, np. poprzez jej modulację.
Należy tu jeszcze dodać, że oprócz częstotliwości specyficznej dla określonych rodzajów tkanek, istnieją częstotliwości efektywne tylko przy określonych rodzajach stanów chorobowych, jak stany zapalne, zwłóknienia, bliznowacenia, infekcje wirusowe, czy reakcje alergiczne.

W jakich schorzeniach stosuje się mikroprądy?

Terapia mikroprądami jest bardzo skuteczna w leczeniu bólów ostrych oraz przewlekłych, w szczególności bólów pourazowych i pooperacyjnych, gdzie doszło do uszkodzenia tkanek. W wielu przypadkach zastosowanie mikroprądów przynosi lepsze efekty, niż inne techniki lecznicze szczególnie tam, gdzie tkanki nie chcą się goić w normalny sposób lub gdy proces gojenia jest zbyt wolny. Poniżej podano wybrane obszary zastosowań mikroprądów:

• Zapalenie ścięgien
• Zapalenie nerwów
• Złamania kości
• Urazy kręgosłupa
• Gościec mięśniowo-włóknisty (fibromyalgia)
• Różne rodzaje urazów mięśni szkieletowych

Zespoły bólowe, gdzie szczególnie zaleca się stosowanie mikroprądów:

• Bóle powięziowo-mięśniowe (terapia punktów spustowych)
• Bóle zwyrodnieniowe stawów, np. przy dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego (zespół TMJ)
• Zespół cieśni nadgarstka
• Bóle artretyczne
• Bóle krzyża
• Bóle nowotworowe
• Bolesność mięśni o opóźnionym początku (DOMS)
• Rwa kulszowa

Mikroprądy są również doskonałą metodą leczenia kontuzji sportowych, przy urazach ścięgien, stawów i mięśni. Pozwalają na znaczne zmniejszenie stanów zapalnych, obrzęków i bólu. Wzrost produkcji ATP, lepsze zaopatrzenie komórek w tlen i składniki odżywcze, wszystko to stwarza idealne warunki do szybkiego leczenia odniesionych kontuzji.

Jak odczuwana jest terapia mikroprądami?

Z uwagi na podprogowe działanie mikroprądów, są one praktycznie niewyczuwalne. Podczas zabiegu może wystąpić jednak lekkie wrażenie ciepła, mrowienia tkanek.
Uśmierzenie bólu może nastąpić już po 10 minutach zabiegu.

Jakie są efekty niepożądane?

Stosowanie mikroprądów uważa się za bardzo bezpieczne z uwagi na działanie impulsów prądowych o bardzo małym natężeniu. Ze względu na przyspieszony metabolizm komórkowy na obszarze stosowania, u niektórych osób i tylko w szczególnych przypadkach mogą wystąpić różne reakcje toksykacji, objawiające się np. mdłościami, bólem głowy, sennością, czy zmęczeniem. Podobne efekty występują np. po masażu, ale w przypadku mikroprądów mamy do czynienia z większą ilością różnych czynników działających w dość krótkim czasie. Z tego względu zaleca się spożycie większej ilości wody przed i po zabiegu.
Powyższe działania są jednak nieporównywalnie małe w stosunku do działania leków przeciwbólowych, czy przeciwzapalnych.

Czym terapia mikroprądami różni się od TENS?

Przede wszystkim mikroprądy nie mają nic wspólnego z pobudzaniem nerwów, w szczególności nerwów sensorycznych będących przedmiotem pobudzenia w metodzie TENS. Nie występuje tu blokada bramki bólowej, chociaż w pewnym stopniu zachodzi większa produkcja endorfin. Większość zjawisk zachodzi na poziomie komórkowym, a najważniejszym z nich jest produkcja ATP.
Natężenie mikroprądów jest ok. 1000 razy mniejsze niż w przypadku impulsów TENS, dlatego stymulacja mikroprądami jest praktycznie niewyczuwalna.
W odróżnieniu od metody TENS, terapia mikroprądami leczy przyczyny bólu poprzez intensyfikację procesów gojenia, co ma oczywiście również znaczenie wykraczające poza samą terapię przeciwbólową.
Mikroprądy mogą być stosowane naprzemiennie z metodą TENS, co powinno jeszcze bardziej zwiększyć efekt analgetyczny TENS. Przy niektórych schorzeniach, np. przy rwie kulszowej czasami nie powinno się stosować elektrostymulacji TENS, która może niekiedy dopuścić do pojawienia się skurczy mięśniowych. W takich przypadkach mikroprądy są jedyną dopuszczalną metodą elektrostymulacji.

Łączenie mikroprądów z innymi rodzajami stymulacji elektrycznej

W celu zwiększenia efektów leczenia, mikroprądy można stosować jednocześnie z innymi technikami, m.in z laseroterapią, terapią polem magnetycznym, jonoforezą, czy z innymi rodzajami elektrostymulacji. Unikatowym rozwiązaniem jest podręczny elektrostymulator FlexiStim wykorzystujący nie tylko leczenie mikroprądami, ale również prądami TENS i prądami interferencyjnymi.
Dodatkowo posiada możliwość elektrostymulacji nerwowo-mięśniowej, wspomagającej rehabilitację mięśni np. przy niedowładach, czy przy zaniku mięśni. Zastosowanie aż 4 różnych rodzajów stymulacji pozwala na bardziej kompleksowe i krótsze leczenie.

Zobacz również:

• Umiejscowienie elektrod w elektrostymulacji mikroprądami

Elektrostymulacja prądami TENS jest sprawdzoną klinicznie, nieinwazyjną i niefarmakologiczną terapią przeciwbólową. Znajduje szerokie zastosowanie w uśmierzaniu zarówno bólu przewlekłego jak i ostrego. Zabiegi TENS wykonywane są dziś praktycznie w większości gabinetów do fizjoterapii, ale szczególną popularność metoda TENS zdobywa dzięki dostępności małych i przenośnych aparatów TENS, które mogą być stosowane indywidualnie przez pacjenta w warunkach domowych.

Czym jest ból?

Ból jest elementem naturalnego systemu ostrzegania przed działaniem niekorzystnym, na przykład dalszego zranienia. Jest więc niezbędny w procesie obrony przed działaniem czynników szkodliwych. Jednak długotrwale utrzymujący się ból, (często nazywany bólem przewlekłym), uprzednio zdiagnozowany, nie spełnia już swojej funkcji, stając się przyczyną cierpień. Można go zlikwidować metodami chirurgicznymi, farmakologicznymi lub elektrostymulacją, aby dalej cieszyć się życiem.

W jaki sposób leczy się ból przewlekły?
Jak już wspomniano, leczenie bólu przewlekłego może być prowadzone różnymi metodami. Ponieważ ból jest zawsze odczuwany subiektywnie przez każdy organizm, nie ma uniwersalnej metody leczenia. Wiele z tych zabiegów ma szkodliwe efekty uboczne. Leki w dłuższym czasie stosowania mogą powodować uzależnienie, a interwencja chirurgiczna zawsze niesie ryzyko powikłań. Stymulacja TENS oferuje unikatową metodę, alternatywną do innych metod łagodzenia bólu a co najważniejsze, jest najbliższą do naturalnych.

Czym jest TENS?

TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation), czyli przezskórna stymulacja nerwów, jest metodą wykorzystywaną przez elektrostymulatory wysyłające impulsy elektryczne o niskiej amplitudzie z elektrod przez skórę do nerwów obwodowych. Są to nerwy odpowiedzialne za czucie temperatury. Poprzez te nerwy sygnał elektryczny dociera do połączeń synaptycznych rdzenia kręgowego, gdzie działa dwojako:

1. Jako sygnał blokujący impuls nerwowy niosący informację o bólu do mózgu, przez co mózg nie otrzymuje danych odnośnie miejsca i nasilenia bólu. Blokowanie impulsów bólowych nie uszkadza struktury nerwów, lecz „oszukuje” mechanizm informowania o bólu. Mechanizm blokowania impulsów nerwowych niosących sygnał o bólu został przyjęty przez naukę w latach 60-tych XX wieku jako teoria bramek bólowych Melzacka i Walla. Włókna nerwowe typu C niosą sygnał z elektrostymulatora szybciej, niż włókna typu A, przez co sygnał ze stymulatora wygrywa w konkurencji o dostęp do podwzgórza.
   Ten efekt jest wywoływane impulsami TENS o wysokiej częstotliwości.
2. Jako inicjator powstawania naturalnych substancji przeciwbólowych – beta-endorfin, mających działanie przeciwbólowe równie silne, jak morfina (lub inne związki opiatowe). Organizm człowieka wydziela endorfiny w wyjątkowych sytuacjach w celu zablokowania transmisji sygnałów bólowych pomiędzy neuronami. Mechanizm ten można jednak sztucznie wywołać za pomocą zewnętrznych impulsów elektrycznych (TENS) o niskiej częstotliwości, a także za pomocą krótkich uderzeń seriami impulsów (ang. Burst).

Oba powyższe efekty wykorzystują naturalne mechanizmy ograniczające przenoszenie sygnałów bólowych w naszym organizmie, które można uruchomić dzięki stymulacji.

Trzeba podkreślić jednak to, że TENS nie jest jakimś cudownym środkiem na ból, ponieważ nie leczy przyczyn bólu, działa tylko objawowo i różnie u różnych osób. Znacznie może jednak zmniejszyć odczuwanie bólu a efekt analgetyczny utrzymuje się przez dłuższy czas.

Podstawowe zalety stymulacji przeciwbólowej TENS:

• możliwość terapii w domu, dzięki łatwości aplikacji, tanim i skutecznym urządzeniom
• prosta obsługa
• skrócenie okresu rehabilitacji i ograniczenie komplikacji po urazach
• znaczne ograniczenia ilości przyjmowania leków (od 40 do 80%) i związanych z nimi działaniami ubocznymi
• skrócenie okresu powrotu do zdrowia po długotrwałym unieruchomieniu i operacjach oraz urazach.

Typy impulsów TENS:

• niskiej częstotliwości (1-2 Hz)
• wysokiej częstotliwości (50-200 Hz)
• o krótkich impulsach (0,01-3 ms)
• o długich impulsach (10-60 ms).

TENS niskiej częstotliwości (APL-TENS / Acupuncture Like TENS / AL-TENS), to impulsy elektryczne stosowane w elektrostymulacji, które mają stosunkowo niską częstotliwość (niższą niż 10 Hz, a zazwyczaj 2 – 4 Hz) oraz dość duże natężenie – do 100 mA ( czasem jest ono graniczące z bólem). Czas trwania impulsu – 200 mikrosekund. Zabieg trwa około 25 minut. Amplituda impulsu jest modulowana. Prąd stosuje się o takich wartościach, aby nie wywoływać skurczów mięśni.Skurcze są niepożądane i świadczą o złym dobraniu parametrów impulsu. Stosuje się małe elektrody w miejscach typowych dla akupunktury.

TENS wysokiej częstotliwości , czyli TENS konwencjonalny (C-TENS) charakteryzuje stosunkowo wysoka częstotliwość impulsu – pomiędzy 10 a 200 Hz oraz małe natężenie – od 25 do 30 mA. Czas trwania impulsu to 50 do 100 mikrosekund a czas trwania zabiegu jest dość zróżnicowany – od 30 do 90 minut. Elektrody są umieszczane nad obszarem bólowym, a jeśli to nie jest trudne lub niemożliwe, nakłada się je proksymalnie (bliżej rdzenia kręgowego) w stosunku do lokalizacji bólu, bezpośrednio nad nerwem zaopatrującym bolesną okolicę. W pierwszym okresie pacjent odczuwa delikatne mrowienie, po którym następuje działanie analgetyczne (nie powinny występować skurcze okolicznych mięśni).

TENS uderzeniowy (BURST) – czyli uderzenia seriami impulsów. Jest to nowoczesna metoda, stosowana w najnowszych aparatach, polegająca najczęściej na aplikacji dwóch uderzeń po kilka impulsów. Najczęściej stosuje się częstotliwość impulsów 200 Hz. Jest bardziej tolerowany przez pacjentów, a działanie analgetyczne utrzymuje się aż do 4 godzin. Jest to rodzaj impulsów stosowany szczególnie w leczeniu bólu głębokiego i bólu przewlekłego. Z uwagi na opóźnione występowanie efektu analgetycznego, zaleca się zastosować pierwotnie klasyczny TENS, a następnie impulsy uderzeniowe.

TENS krótki intensywny (Brief Intense lub HI-FI TENS). Jest to dość podobny do TENS wysokiej częstotliwości. Stosuje się tu częstotliwość impulsów 100 Hz, a czas ich trwania to 200 mikrosekund. Uwaga, natężenie jest tu najwyższe z tolerowanych przez człowieka i powoduje skurcz tężcowy oraz znieczulenie po około 15 minutach.

TENS modulowany, to metoda, gdy jeden z parametrów (częstotliwość lub natężenie) jest modulowany. Ten sposób modulacji wywołuje wrażenie masażu. Czas trwania zabiegu wynosi zazwyczaj 15 minut. Metoda ta jest najczęściej wskazana w przeczulicy. Można ją zastosować, gdy TENS tradycyjny lub uderzeniowy nie przynosi pozytywnych efektów. Zmiana częstotliwości skutecznie zapobiega akomodacji, a efekt przeciwbólowy jest opóźniony i mniej intensywny w porównaniu z innymi rodzajami, ale osiągnięty efekt jest dość stabilny. Zaleca się ją stosować po TENS tradycyjnym.

Stosowanie TENS

Czy ta metoda jest bezpieczna?
TAK. Chociaż myśl o impulsach elektrycznych, wysyłanych do organizmu może się wydawać pozornie przerażająca, tak naprawdę pacjent czuje wyłącznie lekkie mrowienie na skórze i co najwyżej lekkie wibracje mięśni wokół elektrod. Impulsy TENS posiadają małe natężenie i stymulują jedynie nerwy czuciowe na powierzchni skóry.
W przeciwieństwie do wielu leków, prądy TENS nie mają znanych skutków ubocznych, co jest istotną zaletą TENS z punktu widzenia osób źle reagujących na farmakoterapię.
W bardzo wyjątkowych wypadkach u niektórych osób mogą wystąpić lekkie reakcje alergiczne na żel przewodzący elektrod.

Ograniczenia w stosowaniu, czyli kto nie może korzystać z TENS?
Pomimo dużego bezpieczeństwa w stosowaniu metody, są tu pewne ograniczenia. Osoby z wszczepionym rozrusznikiem serca lub pacjentki w pierwszych dwóch trymestrach ciąży nie powinny używać urządzeń TENS (stymulacja okolicy brzucha jest przeciwwskazana w całym okresie ciąży, a tzw. TENS porodowy stosuje się wyłącznie na plecach i tylko w okresie okołoporodowym). Rozlane bóle trzewne, czy bóle o podłożu psychogennym są także przeciwwskazaniem do zastosowania tej terapii.

Należy ostrożnie stosować TENS i wyłącznie ze wskazań lekarskich w:

• uszkodzeniach mięśnia sercowego i arytmii (unikać stymulacji przez klatkę piersiową)
• chorobach psychicznych i stanach emocjonalnych
• padaczce (unikać stymulacji przez skórę głowy i szyi)
• unikać stymulacji okolicy zatoki szyjnej (może spowodować hipotonię – obniżenie ciśnienia krwi).

Należy zachować ostrożność przy aplikacji elektrod:

• na okolice oczu
• powierzchnie błon śluzowych
• ubytki skórne
• w okolicach szyi – gardła i krtani
• u dzieci
• nie należy wykonywać zabiegów w pobliżu oddziaływania mikrofal i fal krótkich – mogą spowodować zakłócenia urządzenia. Należy poradzić się lekarza, czy tego typu elektroterapia jest odpowiednia dla Ciebie.

Czy TENS jest odpowiedni dla mnie?
To zależy od specyfiki problemów, jakie dotykają organizmu. Poniżej podano typowe wskazania do stosowania elektrostymulacji TENS:

• Bóle odcinka szyjnego kręgosłupa
• Bóle pooperacyjne
• Bóle po amputacjach
• Bóle przewlekłe mięśni i stawów
• Bóle fantomowe
• Zapalenie ścięgien
• Półpasiec
• Bóle w kręczu szyi
• Bóle po złamaniach
• Bóle w zespole łokcia tenisisty i przy zespole cieśni nadgarstka
• Inne bóle o charakterze neurogennym (uderzenia TENS lub impulsy wysokiej częstotliwości)
• Bóle naczyniowe (szczególnie w zespole Buergera)
• Bóle menstruacyjne
• Lumbago
• Bóle przy chorobie Reymonda
• Bóle kręgosłupa
• Bóle przy porażeniach połowiczych
• Bóle reumatyczne, artretyzm
• Bóle porodowe (I faza porodu – przykręgosłupowo na poziomie Th10-L1, II faza porodu od S2-S4, stosując TENS w I fazie porodu można skrócić czas trwania porodu)

UWAGA: Reakcja organizmu na prądy TENS może być zróżnicowana u różnych osób, co wynika z różnej wrażliwości na impulsy elektryczne. Oznacza to, że skuteczność TENS u niektórych osób może być mniejsza. Zależy to również oczywiście od innych czynników, jak właściwy dobór parametrów impulsów, czy sposób ułożenia elektrod.

U osób mniej wrażliwych na prądy TENS na danym obszarze stosowania, może się okazać, że bardziej skuteczny okaże się inny rodzaj elektrostymulacji, jakim są prądy interferencyjne, które tworzą bodźce pobudzające w głębszych warstwach tkanek (tzw. głęboki TENS, chociaż zastosowanie prądów interferencyjnych wykracza poza działanie typowo przeciwbólowe). Przy bardziej zaawansowanych terapiach przeciwbólowych zaleca się stosowanie metod mieszanych, np. TENS, prądy interferencyjne, czy też mikroprądy. W typowych sytuacjach, metoda TENS wykazuje jednak najlepsze działanie przeciwbólowe.

Ułożenie elektrod
Elektrody mogą być rozmieszczone :

• lokalne (w okolicy występowania bólu)
• przykręgosłupowe
• określone punkty (akupunkturowe lub motoryczne mięśni i nerwów)

Do wykonania zabiegu TENS potrzebne są przynajmniej 2 elektrody (jeden kanał), które tworzą zamknięty obwód elektryczny. Większość aparatów TENS posiada dwa kanały (w sumie 4 elektrody), co pozwala na stymulację dwóch różnych obszarów lub jednego obszaru, ale w sposób dający większą pewność właściwego pobudzenia.

UWAGA: Biegunowość elektrod nie ma znaczenia, ponieważ prądy TENS są prądami zmiennymi (płyną raz w jedną raz w drugą stronę). Spotykane często na schematach rozmieszczenie elektrod oznaczenia „+”/”-” lub kolory czerwony/czarny nie mają znaczenia. Ważne jest tylko umiejscowienie pary elektrod wychodzącej z jednego przewodu (obsługującej dany kanał stymulacji).

Zobacz również artykuł:

• Umiejscowienie elektrod w elektrostymulacji TENS

Na rynku można też spotkać proste elektrostymulatory „długopisowe” z elektrodą punktową (jeden kanał). Chociaż są to rozwiązania bardzo wygodne, to ich skuteczność jest w większości zastosowań dużo mniejsza.

Czas trwania:

• TENS tradycyjny – 30-90 min 4 x dziennie
• TENS niskiej częstotliwości, uderzeniowy – maksymalnie przez 45 min 2 x dziennie lub zamiennie przez 30 min 4 x dziennie
• TENS wysokiej częstotliwości – przez 15-20 min 2 x dziennie

Elektrody stosowane w TENS:

• samoprzylepne – najbardziej zalecane
• kauczukowe/silikonowe,
• wykonane indywidualnie

Z uwagi na niewielkie natężenia prądu przy TENS, można stosować elektrody o małych rozmiarach. Z drugiej strony zbyt małe rozmiary zmniejszają obszar oddziaływania stymulacji.

Dobór impulsów – parametry zmienne
Efektywność TENS zależy nie tylko od właściwej charakterystyki impulsów elektrycznych, jako bodźca oddziałującego na nerwy czuciowe, ale zależy również od okresowego różnicowania bodźca poprzez zmianę określonych parametrów impulsów. Do podstawowych parametrów prądów TENS można zaliczyć:

• częstotliwość: do 200Hz
• szerokość impulsu: 50-250 mikrosekund
• amplituda
• modulacje – równoczesna zmiana wszystkich powyższych parametrów, w tym tzw. uderzenia (burst).

Czy urządzenia TENS są łatwe do stosowania?
TAK. Urządzenia TENS są wielkości telefonu komórkowego i są niemal tak samo łatwe w obsłudze. Lekarz zazwyczaj informuje pacjenta na temat korzystania z urządzenia TENS i sposobu stosowania oraz rozmieszczenia elektrod. Również w instrukcji obsługi aparatów TENS znajdują się zazwyczaj protokoły zabiegowe dla wybranych dolegliwości bólowych. Niektóre programy można modyfikować lub ustawić indywidualnie wg własnych potrzeb.

W niektórych przypadkach pewne trudności może sprawić założenie elektrod, np. w okolicach krzyża, szczególnie wtedy, gdy wszelkie pochylenia i skręty tułowia potęgują ból. W takich sytuacjach warto zastosować specjalny pas lędźwiowy do elektrostymulacji, który nie tylko ułatwi umiejscowienie elektrod we właściwym miejscu, ale również usztywni kręgosłup.

Jak długo będę mógł/mogła używać urządzenia TENS?
Można stosować je nawet latami. Należy jednak pamiętać, że po jakimś czasie organizm przyzwyczaja nerwy czuciowe do bodźca stymulującego (habituacja), co osłabia skuteczność długotrwałej terapii. Z tego względu istotne jest stałe różnicowanie bodźca poprzez zmianę parametrów stymulacji. Można tego dokonać poprzez wybór innego programu dostępnego w urządzeniu lub poprzez ręczną zmianę wybranych parametrów (w zależności od modelu).

Krótka prezentacja możliwości TENS:

Procesy gojenia

Można się spotkać również z opinią, że prądy TENS przyspieszają gojenie się trudno gojących się ran, np. przy zmianach otwartych w cukrzycy. Efektywność TENS w tych zastosowaniach jest jednak niewielka. Lecznicze działanie prądów w procesach regeneracyjnych dużo lepiej sprawdza się w przypadku stymulacji mikroprądami lub prądami wysokonapięciowymi.

Zobacz również:

• Lista produktów – elektrostymulatory TENS
• Szczególne zastosowania stymulacji TENS:
• na bóle menstruacyjne
• na bóle porodowe
• Leki przeciwbólowe i prądy TENS
• Czym jest elektrostymulacja mikroprądami (MET) ?
• Zasady eksploatacji elektrod do elektrostymulacji
• Rozmieszczenie elektrod w elektrostymulacji
• Jaki wybrać elektrostymulator ?

Przykładowe aparaty TENS:

Czy terapia TENS jest konkurencyjna dla farmakoterapii bólu, czy jest jej uzupełnieniem?

Pytanie powyższe jest na pozór proste. Obydwie metody leczenia bólu są skuteczne i mogą przynieść ulgę choremu. Jednak zasada działania każdej z nich jest odmienna, niosąc ze sobą zarówno swoiste ograniczenia, jak i benefity.
Farmakoterapia bólu jest prowadzona lekami o różnym mechanizmie działania. Do dalszych rozważań wykluczmy leki działające na receptory opiatowe (opioidowe), stosowane zazwyczaj w bólach o silnym natężeniu (silne neuralgie, nowotworowe, oparzenia, rozległe urazy itp.).
W samoleczeniu oraz leczeniu najczęstszych bólów (bóle w przebiegu zwyrodnień stawów, małe urazy) stosowane są zwykle leki niesterydowe przeciwzapalne oraz paracetamol. paracetamol, który jest chętnie stosowany przez pacjentów, gdyż ma inny mechanizm działania, niż leki NLPZ (możliwość nieodwracalnego uszkodzenia wątroby przy przedawkowaniu).

Stosowanie leków przeciwbólowych ma więc swoje ograniczenia, zarówno w dawce, czasie stosowania, jak i osobnicze (związane z indywidualną reakcją na lek). Działanie przeciwbólowe uzyskuje się po przyjęciu dawki terapeutycznej, która jest znacznie większa, niż ta, którą potrzeba zażyć dla uzyskania efektu przeciwzapalnego. Ponadto efekt przeciwzapalny utrzymuje się o wiele dłużej, gdyż związany jest procesami, które mają efekt długotrwały. Najlepiej więc byłoby przyjmować leki przeciwbólowe z komponentą przeciwzapalną, lecz tak modyfikować czas terapii i dawkę, aby można je było bezpiecznie stosować przez długi czas, bez narażania na działania niepożądane.

Prądy TENS

Terapia prądami TENS jest znana od dziesiątków lat. Wykorzystanie zjawiska blokowania bodźców bólowych w endorfin (naturalne substancje przeciwbólowe o działaniu podobnym do opiatów) spowodowało swoisty „boom” na leczenie przeciwbólowe za pomocą elektrostymulacji. Metoda standardowo stosowana na całym świecie jest w Polsce jeszcze mało znana. Z miesiąca na miesiąc wzrasta zainteresowanie zastosowaniem terapią TENS, zaś liczba sympatyków i entuzjastów leczenia tą formą terapii wśród lekarzy jest coraz większa.
Jak każda metoda leczenia, TENS ma swoje ograniczenia. Zarówno osobnicze (rozrusznik serca, padaczka w wywiadzie, stosowanie w okolicach ran czy zmian skórnych), jak i sprzętowe (konieczny stymulator, odpowiednie elektrody). Mimo powyższych uwarunkowań, terapia TENS znalazła swoje stałe miejsce w leczeniu zespołów bólowych u osób z artretyzmem, w neuralgiach, po urazach czy nawet w terapii silnych bólów porodowych. Silne działanie przeciwbólowe i brak działań niepożądanych, występujących przy farmakoterapii powoduje, że kumulatywne stosowanie obydwu form terapii przeciwbólowej niesie możliwość synergii efektu, przy mniejszej ilości działań niepożądanych.

Pierwotne pytanie ma więc swoją odpowiedź twierdzącą, że terapia TENS i farmakoterapia są metodami uzupełniającymi się wzajemnie. Stosowanie obydwu metod jednocześnie pozwala na:

1. Zmniejszenie dawek dobowych leków przeciwbólowych podawanych pacjentowi, poprzez wydłużenie czasu pomiędzy ich przyjmowaniem.
2. Wydłużenie czasokresu kuracji lekami z grupy NLPZ nawet do kilku miesięcy, bez konieczności przerwy w terapii, co pozwala na uzyskanie remisji (czasowe cofnięcie się objawów choroby).
3. Niesie większy komfort terapii, gdyż pozwala na zmniejszenie nasilenia występowania objawów niepożądanych, związanych farmakoterapią.
4. Synergistyczny efekt przeciwbólowy obydwu metod zwiększa komfort życia pacjenta, umożliwiając mu często powrót do życia zawodowego bez ograniczeń.
5. Zmniejszenie realnych kosztów terapii miesięcznej. Koszt terapii TENS jest niewspółmiernie niski w porównaniu z farmakoterapią i obejmuje koszt elektrod wielorazowych (kilkanaście złotych/miesiąc) i baterii (można stosować akumulatory).
6. Terapię TENS można stosować bez żadnych ograniczeń w dowolnym momencie, samemu dozując rodzaj i siłę impulsu.
7. Możliwość habituacji (zwiększenia progu działania terapeutycznego) przy terapii TENS występuje powoli i łatwo można temu przeciwdziałać poprzez zmianę typu impulsów.
8. Elektrostymulator TENS może być stosowany przez kilku pacjentów (jedynie elektrody są indywidualne)

Reasumując, farmakoterapia i terapia TENS są synergistycznymi metodami terapii, uzupełniającymi się i wzmacniającymi efekt terapeutyczny nawzajem. Stosowanie obydwu metod pozwala na zmniejszenie ilości przyjmowanych leków, zmniejszenie kosztów terapii i uelastycznienie terapii przeciwbólowej. Szczególnie pacjenci z bólami przewlekłymi powinni stosować obydwie formy terapii, wzmacniając efekt terapeutyczny.
Zaleca się stosowanie dobrych urządzeń do elektrostymulacji, uznanych producentów, mające dobre parametry techniczne i wymagany poziom bezpieczeństwa użytkowania.
Należy zawsze skonsultować z lekarzem lub rehabilitantem możliwość stosowania elektrostymulacji, aby dobrać prawidłowy profil impulsu oraz wykluczyć te stany, które są przeciwwskazaniem do stosowania terapii TENS (zawsze przeczytać instrukcję użytkowania).

Zobacz również:

• Czym jest elektrostymulacja TENS ?