Jak wiadomo, jednym z narządów atakowanych w przebiegu Covid-19 w pierwszym rzędzie jest układ oddechowy. Zarówno górne drogi oddechowe (utrata węchu, nieżyt) jak i dolne. Dochodzi wtedy często do śródmiąższowego zapalenia płuc.

Pacjent, który przechodzi chorobę skąpoobjawowo lub wręcz bezobjawowo może przebywać w izolatorium lub na kwarantannie w domu. Powstaje więc pytanie: kiedy należy „włączyć żółte światło”, czyli zareagować i zgłosić zmianę swojego stanu lekarzowi rodzinnemu lub powiadomić pogotowie ratunkowe o pogorszeniu zdrowia? Swojego lub osoby pozostającej pod opieką.

Jest wiele objawów świadczących o pogorszeniu stanu pacjenta, lecz jednym z podstawowych jest narastająca duszność. Może mieć ona podłoże …psychiczne, gdyż pacjent po prostu się boi i w każdym oddechu poszukuje sygnału pogarszającego się zdrowia. Może także być objawem narastającego zapalenia tkanki płucnej.

I tutaj pomocnym może okazać się pulsoksymetr.

Małe i tanie urządzenie, które zakłada się na palec (są i takie, które stosuje się na płatku ucha lub u noworodków na stopie czy nadgarstku) i w ciągu kilku sekund uzyskuje się pomiar saturacji (wysycenia) tlenem krwi.

Ważne uwagi:

1. Palec nie może być wcześniej poddany urazom zmieniającym wydatnie ukrwienie (uraz tętnic).
2. Paznokieć nie może być pokryty lakierem.
3. U pacjentów palących papierosy wskazania będą zaniżone.
4. Pacjenci z astmą oskrzelową będą mieć zaniżone wartości.
5. Pacjenci z chorobami zmniejszającymi powierzchnię oddechową (np. zwłóknienie płuc) będą mieć zaniżone wartości.
6. Pacjenci z niskim poziomem hemoglobiny mogą mieć zaniżone wartości.

Powyższe uwagi nie wyczerpują wszystkich przypadków mających wpływ na wynik badania.

Prawidłowy wynik

Prawidłowa wartość saturacji u osoby dorosłej wynosi pomiędzy 95% a 98%. Pacjenci poddawani tlenoterapii mogą mieć wyższe wartości.
W przypadku pojawienia się wyników poniżej 90%, pacjent najczęściej odczuwa duszność. U pacjenta z Covid-19 może być to wyraźny sygnał, że wymaga on interwencji medycznej w oddziale szpitalnym.

Ważnym jest także dynamika zmian. Jeśli pacjent bez objawów, z wynikiem np. 96% z godziny na godzinę obserwuje spadek saturacji tlenem a nie pali tytoniu lub nie ma innych, znanych mu przyczyn takich zmian, można podejrzewać rozwijające się zmiany w miąższu płucnym. Nie należy wtedy czekać, aż saturacja osiągnie 90%, lecz uzyskać poradę lekarską, choćby przez telefon.

Jak widać, w dobie pandemii COVID-19 i innych groźnych rodzajach infekcji płucnych, pulsoksymetr jest urządzeniem niezwykle przydatnym, co wynika z konieczności regularnej kontroli poziomu saturacji krwi. Zawczasu może ostrzec przed szybko postępującymi zmianami w układzie oddechowym, co może po prostu uratować życie. Przydaje się również u osób chorych na astmę, hipoksję i inne choroby narażające człowieka na niewydolność tlenową.

Jak działa i co mierzy pulsoksymetr?

Pulsoksymetr jest podręcznym urządzeniem elektronicznym, który w sposób bezinwazyjny potrafi zmierzyć poziom wysycenia krwi tlenem. Wykorzystywane są do tego dwie wiązki światła o różnych długościach fali (czerwone i podczerwone), które przepuszczane są przez krwionośne naczynia włosowate, zwykle na opuszku palca. Urządzenie mierzy absorpcję (pochłanianie) światła dla obu wiązek i analizuje różnice.

Specjalny algorytm wylicza następnie parametr SpO₂, który określa poziom saturacji krwi i jest wyświetlany na ekranie pulsoksymetru. Parametr SpO₂ zdefiniowany jest jako stosunek ilości cząsteczek hemoglobiny ze związanym tlenem (oksyHb) do ilości wszystkich cząstek hemoglobiny (oksyHb + deoksyHb). Jeśli bowiem wiązanie tlenu z hemoglobiną w pęcherzykach płucnych nie jest odpowiednie, rośnie udział cząstek hemoglobiny bez przyłączonej cząstki tlenu (deoksyHb). Wartość SpO₂ = 100% oznacza maksymalne wysycenie krwi tętniczej tlenem.

Drugim ważnym parametrem mierzonym przez pulsoksymetr jest tętno.

Podczas pomiaru pulsometrycznego ważne jest, aby zachować spokój i nie ruszać palcem. Skóra powinna być czysta i sucha. Pomiar można przeprowadzać na palcu wskazującym, a przy większym zrogowaceniu naskórka, można założyć pulsoksymetr na inny palec.

Jakie pomiary powinno się kontrolować codziennie i dlaczego?

Co prawda, można odnieść czasami wrażenie, że osoby często badające się i dokonujące pomiarów parametrów biochemicznych i fizycznych organizmu to hipochondrycy, jest to wrażenie błędne.
Tylko stały nadzór własnego organizmu, w połączeniu z dbałością o dietę, stosowną dawkę ruchu i unikanie zachowań ryzykownych daje nieco większe szanse na dłuższe i – co najważniejsze – przyjemniejsze życie.

Co warto badać w domu, aby wyniki były miarodajne i miały wartość diagnostyczną?

Ciśnienie krwi

Najważniejszym i podstawowym pomiarem, jaki samodzielnie możemy dokonać, to pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Może być dokonany ciśnieniomierzem automatycznym, który (choć jest z założenia mało dokładny) daje nam pogląd co do średnich wartości ciśnienia. Jest to szczególnie ważne u osób po 40 roku życia oraz pacjentów leczonych na nadciśnienie tętnicze. Temu, jak wybrać właściwy ciśnieniomierz, poświęcony jest artykuł: Ciśnieniomierze do użytku domowego, który omawia również domowe aparaty manualne (nieautomatyczne) wykorzystujące stetoskop.

Poziom glikemii (cukru we krwi)

Tu także nie ma żadnych dyskusji o wartości badania. Osoby z nietolerancją glukozy czy cukrzycą, muszą badać stężenie glukozy we krwi. I to kilka razy dziennie. Służą do tego celu glukometry, które można nabyć w każdej aptece. Są to urządzenia wymagające nakłucia skóry, aby dokonać analizy bezpośrednio na próbce krwi. Na szczęście odbywa się to w sposób prawie bezbolesny.

Saturacja krwi tlenem (SpO2)

Niewątpliwie jest to jedno z podstawowych badań wykonywanych w placówkach medycznych, np. w leczeniu ambulatoryjnym, czy na oddziałach SOR. Jest przeprowadzane za pomocą pulsoksymetru, małego urządzenia zasilanego bateryjnie, nakładanego na palec, które w ciągu mniej, niż 10 sekund zmierzy wartość wysycenia tlenem krwi (SpO2).

W dobie dostępności do miarodajnych i bardzo tanich pulsoksymetrów napalcowych, warto zaopatrzyć się w tego rodzaju aparat, aby regularnie mierzyć samodzielnie natlenowanie krwi w warunkach domowych. Szczególnie osoby starsze, z niewydolnością krążeniowo-oddechową (np. astma, mukowiscydoza, zakrzepowa niewydolność naczyń, COVID-19) oraz osoby leżące w łóżku powinny badać saturację tlenem.

Ważnym jest jedynie dokonywanie pomiaru na palcu o nieuszkodzonej siatce naczyń (dawne urazy) oraz warto porozmawiać z lekarzem rodzinnym o tym pomiarze, gdy mamy zaawansowaną miażdżycę naczyń obwodowych.

Pulsoksymetry są stosowane również przez sportowców, alpinistów i generalnie przez każde osoby narażone na niedobór tlenu we wdychanym powietrzu.

Masa składników ciała

Masa ciała człowieka jest sumą mas jego składników, dlatego oprócz regularnego pomiaru swojej wagi, warto jeszcze wiedzieć, jaki udział w tej wadze mają poszczególne składniki, takie jak tłuszcz, mięśnie, woda i kości. Tylko wtedy jesteśmy w stanie prawidłowo zinterpretować przyczyny zmiany naszej wagi. Do analizy składu ciała służą specjalne analizatory składu ciała oraz tzw. wagi diagnostyczne, które są również oferowane jako domowe wagi łazienkowe.

Badania biochemiczne

Oprócz codziennej kontroli ważnych parametrów życiowych, warto od czasu do czasu wykonać bardziej specjalistyczne badania.

Z pewnością, oprócz glikemii, testy ciążowe czy owulacyjne będą miarodajne. Są proste w wykonaniu i dają wynik w 99,99% pewny. Warto zastanowić się nad testem (raz w roku) na krew utajoną w kale. Są dostępne w drogeriach niedrogie testy, dające dość powtarzalne wyniki w przypadku prawidłowego wykonania. Wszystkie inne (łącznie z dostępnymi bez recepty testami jakościowymi moczu) są poglądowe i nie należy wpadać w panikę w przypadku nieoczekiwanego wyniku. Należy je powtórzyć w licencjonowanych laboratoriach (działają komercyjnie, np. ALAB).

Warto przynajmniej raz w roku sprawdzić białko CRP (określa istnienie procesu zapalnego, nowotworowego), morfologię i badanie ogólne moczu.
Wszystkie inne badania powinny być zlecane przez lekarza.

Nie ujmujemy w tej liście badań mammograficznych, cytologii pochwy czy badań RTG. Są to badania, które powinno się robić okresowo w konsultacji z lekarzem (głównie ginekolog). Dają jednak wyniki miarodajne i mogą uratować wiele istnień ludzkich.