Rosnąca popularność elektrostymulatorów mięśni dna miednicy mniejszej (mięśni Kegla) sprawia, że na rynku pojawia się coraz więcej różnego rodzaju sond dopochwowych a także doodbytniczych. Celem niniejszego artykułu jest pomoc w wyborze najbardziej odpowiedniej sondy.
Zachęcamy również do zapoznania się z artykułem:
Do czego służy sonda?
Zadaniem sondy jest dostarczenie impulsów prądowych wysyłanych przez elektrostymulator do mięśni dna miednicy (głównie do mięśnia łonowo-guzicznego) w celu ich stymulacji. Gdy mięśnie te są za bardzo osłabione, co zwykle ma miejsce po porodzie lub w okresie menopauzy, pojawiają się problemy braku kontroli opróżnienia pęcherza, czyli tzw. wysiłkowe nietrzymanie moczu.
Celem stymulacji za pomocą sondy jest wówczas wymuszenie rytmicznych skurczy mięśniowych w celu wzmocnienia siły mięśni, co w ciągu 1-2 miesięcy powinno znacznie poprawić zdolność kontroli opróżnienia pęcherza.
Tego rodzaju stymulacja, zwana elektrostymulacją nerwowo-mięśniową (EMS) jest stosowaną od lat i skuteczną metodą terapii osłabionych mięśni dna miednicy, a przede wszystkim zwieracza zewnętrznego (lub zwieracza odbytu), gdy naturalne mechanizmy „ćwiczenia” tych mięśni są z jakiegoś względu upośledzone lub w ogóle nie funkcjonują.
Wymuszone zewnętrznie skurcze mięśniowe mogą też mieć charakter rozluźniający, co wykorzystuje się przy nadreaktywności mięśni otaczających pęcherz moczowy (tzw. nietrzymanie moczu „z parcia”), głównie mięśnia wypieracza. Elektrostymulacja powinna obejmować włókna nerwowe doprowadzające splotu miednicy i nerwu sromowego. Podrażnienie włókien sensorycznych nerwu sromowego wywołuje odruchowe skurcze wszystkich ważnych mięśni unerwionych przez ten nerw.
Innym zastosowaniem sond jest detekcja sygnałów EMG wysyłanych przez mięśnie podczas każdego naturalnego skurczu, co jest wykorzystywane do diagnostyki siły skurczu mięśniowego oraz do terapii zwanej biofeedback EMG.
Jak zbudowana jest sonda?
Sonda składa się z dwóch metalowych elektrod wbudowanych w plastikowy korpus, do którego dochodzą dwa krótkie przewody doprowadzające. Elektrody są wykonane w większości przypadków ze stali nierdzewnej. Niekiedy są pokryte warstwą złota, co jest istotne u osób uczulonych na nikiel.
Po włożeniu do pochwy/odbytu, metalowe elektrody powinny dotykać błony śluzowej, poprzez którą doprowadzane są impulsy elektryczne dochodzące do mięśni i/lub do zakończeń nerwowych (tzw. punkty motoryczne) odpowiedzialnych za skurcz mięśniowy. Warunkiem prawidłowej stymulacji jest zachowanie odpowiedniej wilgotności błony śluzowej, aby delikatny prąd elektryczny mógł swobodnie przepływać między jedną elektrodą a drugą.
Sondy przyjmują różne kształty, które z reguły powinny zapewniać anatomiczne dopasowanie się sondy do profilu ściany pochwy, odpowiednią stabilność podczas zabiegu i prawidłową dystrybucję prądu. Wyróżnia się dwa sposoby ułożenia elektrod sondy:
- Elektrody boczne – ułożone wzdłuż sondy na bokach.
- Elektrody pierścieniowe – dwa pierścienie położone na różnych długościach sondy.
W przypadku sond doodbytniczych, budowa sondy wygląda analogicznie, przy czym są to sondy mniejsze od dopochwowych.
Jaki kształt sondy jest ważny?
Zarówno przy elektrostymulacji, jak i przy diagnostyce EMG, kształt sondy odgrywa ważną rolę. Dotyczy to długości sondy, średnicy, powierzchni elektrod, odległości między nimi itp.
Na rynku przeważają sondy o rozszerzającej się stożkowo średnicy i z elektrodami bocznymi, co zapewnia dobre i stabilne dopasowanie się do kształtu anatomicznego pochwy oraz dystrybucję prądu na szerokim obszarze, dzięki czemu zwiększamy szansę zrekrutowania do pracy jak największej ilości włókien mięśniowych całego kompleksu mięśni dna miednicy. Są to sondy najbardziej uniwersalne.
Sondy z elektrodami pierścieniowymi mają zwykle mniejszą średnicę i mniejszą powierzchnię elektrod, ale dostarczają impulsy prądowe wokół całej sondy, a nie tylko w kierunku lewo-prawo czy góra dół. Są stosowane zwykle w nietypowych sytuacjach, np. przy wąskiej pochwie i częściej można je spotkać wśród sond doodbytniczych. Również u pacjentek odczuwających pewien lęk psychiczny związany ze stosowaniem sondy i/lub samym oddziaływaniem prądu elektrycznego.
Pewnym wyjątkiem są tu sondy zaliczane do „pierścieniowych”, gdzie zamiast płaskich pierścieni zastosowano do połowy metalowe kule (elektrody dwukuliste), które doskonale dopasowują się do błony śluzowej i zapewniają zarazem bardzo dobrą dystrybucję prądu.
W zdecydowanej ilości przypadków, sonda wkładana jest do pochwy/odbytu do wysokości kołnierza ograniczającego lub tak głęboko, aby można było ją bez problemu wyciągnąć. Zabieg z użyciem sondy wykonywany jest wtedy w pozycji leżącej i półleżącej.
Istnieją też sondy dopochwowe krótkie, zwykle dwukuliste, które wkłada się do pochwy w całości jak tampon, co pozwala na wykonywanie zabiegu również w pozycji siedzącej lub stojącej i generalnie przy bardziej dynamicznej pracy mięśni dna miednicy. Tego rodzaju sondy posiadają wtedy grubszy kabel połączeniowy, który służy również do wyciągania sondy (pozostałe sondy koniecznie trzeba wyciągać trzymając za kołnierz/rękojeść, gdyż pociąganie przewodu nieodwracalnie je niszczy).
Sondy pozłacane
Złoto jest metalem, który charakteryzuje się nie tylko doskonałym przewodnictwem prądowym, ale również wieloma właściwościami bardzo cennymi w zastosowaniach medycznych, szczególnie w wilgotnym środowisku żywego organizmu.
Po pierwsze, złoto jest materiałem o dużej biozgodności tkankowej (biokompatybilność), czyli nie wykazuje negatywnego skutku na tkanki. Sondy pozłacane powinny być stosowane np. u kobiet uczulonych na nikiel. Wszelkie reakcje alergiczne powstające w obszarze pochwy jeszcze bardziej nasilają się podczas przepływu prądu, co u wielu kobiet może ograniczać stosowanie elektrostymulacji z wykorzystaniem zwykłych elektrod ze stali nierdzewnej.
Po drugie, złoto posiada dobre właściwości biostatyczne, co oznacza, że hamuje rozrost bakterii i innych drobnoustrojów. W przypadku sond jest to istotne z tego powodu, że sonda jest wykorzystywana wielokrotnie i ma styczność z wrażliwymi na infekcje błonami śluzowymi.
Sondy 2-kanałowe
Za pomocą dwóch kanałów stymulacji można oddzielnie, tzn. niezależnie stymulować dwa obszary, co wymaga zastosowania w sumie czterech elektrod (po 2 elektrody na każdy kanał). W przypadku elektrostymulacji przezpochwowej (lub przezodbytniczej) czasami istnieje potrzeba niesymetrycznej stymulacji mięśni dna miednicy, tzn. bardziej jednej strony niż drugiej, co umożliwiają sondy 2-kanałowe.
Ma to zazwyczaj miejsce w przypadku asymetrii mięśniowej powstającej po porodzie, np. po nacięciu lub gdy główka dziecka mocniej naciskała na jedną stronę miednicy. Również w przy konieczności zastosowania większej mocy impulsów prądowych po stronie, gdzie występuje większe uszkodzenie włókien nerwowych. Zastosowanie takiej sondy i dobranie parametrów impulsów wymaga większej wiedzy i zazwyczaj koniecznym jest ustawienie pozycji i parametrów przez lekarza lub doświadczonego fizjoterapeutę.
Z uwagi na większą sumaryczną powierzchnię elektrod, sondy 2-kanałowe zapewniają ponadto lepszą dystrybucję prądu, co poprawia rekrutację do kurczu większej ilości włókien mięśniowych. W przypadku diagnostyki lub biofeedback’u EMG, dwa kanały pozwalają na uzyskanie pełniejszej informacji o potencjale czynnościowym mięśni.
Sondy 2-kanałowe są dedykowane generalnie do urządzeń oferujących dwa kanały stymulacji (lub detekcji EMG). Zwykle stosuje się wtedy stymulację synchroniczną, czyli tworzącą jednoczesne skurcze mięśniowe na obu kanałach. Niektóre aparaty oferują możliwość przesunięcia czasowego (delay) skurczu pomiędzy kanałami lub stymulację asynchroniczną (naprzemiennie skurcz na jednym kanale a potem na drugim).
Jeśli chcemy koniecznie zastosować sondę 2-kanałową w urządzeniu 1-kanałowym, to jest to możliwe. Możemy wtedy pozostawić jeden kanał sondy niewykorzystany albo podłączyć oba kanały sondy do jednego kanału urządzenia poprzez specjalny rozgałęźnik „Y”. Oczywiście nie będzie w tym wypadku możliwości zróżnicowania intensywności na obu kanałach sondy czy zastosowania stymulacji asynchronicznej.
Konkluzja
W większości typowych przypadków powinny sprawdzić się 1-kanałowe sondy stożkowe z elektrodami bocznymi lub sondy pierścieniowe dwu-kuliste. Mają one charakter uniwersalny, dlatego są przez producentów wybierane jako standardowe wyposażenie aparatu do elektrostymulacji mięśni dna miednicy. Wynika to z faktu, że chociaż mięśnie dna miednicy mniejszej są kompleksem wielu różnych mięśni, posiadających jeszcze swoje odgałęzienia i skomplikowany sposób unerwienia, to cały ten kompleks działa kolektywnie jakby był jednym mięśniem. Jest to swoista membrana podtrzymująca narządy miednicy.
W typowych sytuacjach, selektywna stymulacja konkretnych mięśni/nerwów nie ma znaczenia, natomiast są sytuacje, kiedy to ma znaczenie. Zawsze w takich nietypowych sytuacjach oraz gdy zależy nam na bardziej optymalnym dobraniu sondy należy poradzić się lekarza.
Osoby uczulone na nikiel powinny bezwzględnie stosować sondy pozłacane.
W przypadku sond doodbytniczych, warto wybrać model zapewniający odpowiednią stabilność podczas elektrostymulacji.
Sondy spotykane na rynku
Sondy dopochwowe (waginalne)
Należy do najtańszych sond waginalnych na rynku i z tego powodu jest dość popularna.
Prosta i standardowa konstrukcja stożkowa z dużymi elektrodami po obu stronach.
Bardzo podobna do sondy PR-02, przy czym posiada wymienny przewód doprowadzający do sondy, dzięki czemu w przypadku przetarcia się lub innego uszkodzenia przewodu (a jest to najbardziej awaryjna część każdej sondy), nie ma konieczności wymiany całej sondy. Sonda Liberty jest standardowym wyposażeniem aparatów do ćwiczenia mięśni Kegla firmy TensCare. Posiada średnicę 28 mm, ale występuję również w wersji o większym rozmiarze (średnica 32 mm).
Tania sonda o małej średnicy zalecana do stosowania przy utrudnionym dostępie do pochwy (np. przy dysmorfii) oraz w przypadku występowania u pacjentki lęku związanego ze stosowaniem sondy. Nie posiada takiej stabilności, jak sondy bardziej profilowane, ale w niektórych sytuacjach może być jedynym rozwiązaniem.
Znana na rynku od wielu lat i sprawdzona w użytkowaniu sonda firmy Neen o specjalnie opracowanym kształcie anatomicznym zapewniającym dobrą stabilność podczas zabiegu. Posiada w komplecie specjalną różdżkę mocowaną do korpusu, której celem jest obrazowanie ruchu sondy podczas skurczów mięśniowych, co spełnia funkcję prostego biofeedback’u.
Bardzo dobra i nowoczesna sonda dopochwowa dwukulista pokryta warstwą złota zapewniająca niezwykle korzystne parametry stymulacji. Sonda posiada dużą powierzchnię metalowych elektrod i bardzo bobrze, „automatycznie” dopasowuje się do ściany pochwy.
Pewną odmianą modelu „O„, który posiada profil okrągły, jest sonda Perisphera®–„E” o profilu elipsy, w kształcie jajka. Pozłacane elektrody są usytuowane niesymetrycznie, co pozwala na zróżnicowaną stymulację różnych gałęzi mięśnia łonowo-guzicznego w zależności od kąta obrotu sondy w pochwie.
Krótka sonda dwukilista w formie tamponu, która całkowicie wchodzi do pochwy i pozwala na wykonywanie zabiegu w każdej pozycji. Bliższa kula sondy posiada mniejszą średnicę. Bardzo lekka, wygodna i dopasowuje się do każdej wielkości pochwy zapewniając bardzo dobre parametry stymulacji i detekcji EMG.
Posiada dwa obwody prądowe w postaci nietypowego kształtu elektrod o profilu „H”, dzięki czemu bardzo dobrze dopasowuje się do przekroju pochwy i pozwala na efektywną stymulację 2-kanałową. W zależności od sposobu podłączenia kanałów, możemy wykonywać stymulację „góra-dół” lub „lewo-prawo”.
Specjalistyczna sonda dopochwowa posiadająca długi płaski kształt, idealny dla kobiet, u których występuje wypadanie/obniżenie pochwy niskiego stopnia. Dzięki „siodłowemu” profilowi „U” bocznych elektrod, sonda bardzo dobrze przylega do ściany pochwy pozostając cały czas w dobrym kontakcie z błoną śluzową.
Sonda o mniejszej średnicy idealna w przypadku pochwicy a także przy utrudnionym dostępie do pochwy (np. dysmorfia). Również przy występowaniu lęku związanego ze stosowaniem sondy. Sonda posiada wygodny uchwyt ułatwiający wkładanie i wyciąganie sondy z możliwością regulacji głębokości włożenia.
Sondy doodbytnicze (rektalne/analne)
Popularna sonda pierścieniowa z kołnierzem pozwalającym na regulację głębokości włożenia i z profilowaną końcówką ułatwiającą włożenie sondy oraz odpowiednią stabilność podczas zabiegu.
Również popularna na rynku sonda rektalna o dobrze opracowanym kształcie. Anatomiczny kształt zapewnia „automatyczne” dopasowanie, bardzo dobrą stabilność podczas elektrostymulacji oraz dobrą dystrybucję prądu za pomocą bocznych elektrod. Rękojeść z otworem ułatwia manipulację sondą i jeszcze lepsze utrzymanie stabilności.
Wysokiej klasy sonda rektalna posiadająca dwa obwody prądowe, dzięki czemu pozwala na asymetryczną i niezależną stymulację mięśnia łonowo-odbytniczego oraz zwieracza wewnętrznego odbytu. Metalowe elektrody pokryte są warstwą złota. Sonda posiada wygodny uchwyt ułatwiający wkładanie i wyciąganie sondy z możliwością regulacji głębokości włożenia.
Tak, jak bezsprzecznie elektrostymulacja pomaga z terapii i rehabilitacji, tak nieprawidłowo stosowana może zaszkodzić. Większość uwag, jakie można spotkać w literaturze, odnosi się do wskazań, przeciwwskazań i środków ostrożności oraz przeciwwskazań do jej stosowania. Niestety, niezwykle rzadko można spotkać informacje dotyczące zasad zachowania higieny podczas stosowania akcesoriów: elektrod i sond. To one mają bezpośredni kontakt ze skórą i błonami śluzowymi pacjenta.
Sonda dopochwowa Eweryway PR-02
Sonda dopochwowa TensCare Liberty
Sonda dopochwowa Everyway PR-04
Sonda dopochwowa Periform+
Sonda pozłacana BEACMED Perisphera®-O
Sonda pozłacana BEACMED Periprobe®-MINIMA
Sonda pozłacana 2-kanałowa BEACMED Perisphera®-H
Sonda pozłacana 2-kanałowa BEACMED Perisphera®-U
Sonda pozłacana 2-kanałowa BEACMED Perisphera®-AT
Sonda doodbytnicza Eweryway PR-13
Sonda doodbytnicza Anuform
Sonda doodbytnicza pozłacana 2-kanałowa BEACMED Perisphera®-A
Sondy służą do wykonywania zabiegów elektrostymulacji przezpochwowo lub przezodbtyniczo, co dzieli sondy na dopochwowe (waginalne) oraz nieco mniejsze doodbytnicze (analne, rektalne).
Metoda punktowa polega na kolejnym, sekwencyjnym naświetlaniu obszarów punktowych na zasadzie punkt po punkcie (plamka po plamce). Punkty takie często bezpośrednio sąsiadują ze sobą. Wyróżnia się tu ponadto technikę kontaktową, gdzie głowica sondy ściśle dotyka skóry oraz bezkontaktową, gdzie głowica jest oddalona od skóry lub rany na pewną odległość.
Leczenie światłem laserowym już od dawna jest wykorzystywane w fizjoterapii i jest ważnym uzupełnieniem innych metod leczniczych stosowanych w gabinetach fizjoterapii. Celem artykułu jest skrótowe wyjaśnienie efektów biologicznych zachodzących w tkankach pod wpływem światła laserowego działającego w bliskiej podczerwieni oraz przedstawienie kilka konkretnych rozwiązań stosowanych na rynku.
